Prawidłowe rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków mowy znacząco ułatwia komunikację. Jak można więc pomóc osobom z zaburzeniami słuchu fonemowego? Ćwiczenia wspierające umiejętności różnicowania dźwięków mowy stanowią zasadniczy element terapii słuchu. Zobaczmy więc o co chodzi w tego rodzaju terapii.
Szereg ciszący i szumiący – dlaczego problem w słyszeniu?
Problemy z różnicowaniem szeregów ciszącego (ś, ź, ć, dź) i szumiącego (sz, ż/rz, cz, dż) wynikają z ich podobieństwa akustycznego oraz subtelnych różnic w miejscu artykulacji. Zarówno głoski ciszące, jak i szumiące charakteryzują się podobnym sposobem wymawiania, przy czym różnią się głównie miejscem i sposobem przepływu powietrza w jamie ustnej. U dzieci i dorosłych osób z zaburzeniami słuchu fonemowego, te różnice mogą być trudne do zauważenia, ponieważ dźwięki są bardzo zbliżone. Głoski ciszące są artykułowane bardziej miękko, z językiem blisko podniebienia, a szumiące mają silniejszy i bardziej wyraźny charakter, z językiem cofniętym bliżej tylnych zębów. Na przykład, różnice między niektórymi słowami mogą być trudne do wychwycenia przez osobę z problemami percepcji fonemicznej, co powoduje mylenie słów i trudności w rozumieniu mowy. Brak wyraźnej różnicy w słyszalności tych głosek prowadzi do problemów nie tylko w artykulacji, ale również w czytaniu i pisaniu, ponieważ pacjent nie potrafi odróżnić fonemów odpowiadających za różne znaczenia słów.
Przykład zbliżonych do siebie fonetycznie słów
Przykład słowa „Kasia” i „kasza” doskonale ilustruje trudność w różnicowaniu głosek ciszących i szumiących. Dla osób z zaburzeniami słuchu fonemowego dźwięki „ś” i „sz” mogą brzmieć bardzo podobnie, co prowadzi do nieprawidłowego odbioru słów. Głoska „ś” w imieniu „Kasia” jest miękka, artykułowana z językiem zbliżonym do podniebienia, natomiast „sz” w wyrazie „kasza” jest twardsze i wymawiane z cofnięciem języka. Osoba mająca trudności z rozróżnianiem tych dźwięków może błędnie interpretować oba wyrazy jako bardzo zbliżone fonetycznie, co prowadzi do nieporozumień w rozmowie. Ten problem może znacząco utrudniać komunikację, szczególnie w przypadku osób, które na co dzień mają do czynienia z wieloma podobnymi dźwiękowo słowami, co może wywoływać ich frustrację i zniechęcenie do angażowania się w rozmowę.
Proste ćwiczenia rozwijania słuchu fonemowego
Ćwiczenia słuchu fonemowego koncentrują się na rozwijaniu umiejętności różnicowania dźwięków mowy, czyli tzw. fonemów, które są podstawowymi jednostkami języka. Osoby z zaburzeniami słuchu fonemowego mają problem z rozróżnianiem tych dźwięków, co utrudnia im zarówno rozumienie mowy, jak i poprawną artykulację słów. Terapia rozpoczyna się od prostych ćwiczeń opublikowanych w materiałach logopedycznych z Juniora, które pomagają pacjentowi rozpoznawać różnice między podobnymi dźwiękami, na przykład między „p” a „b” czy „t” a „d”. Ćwiczenia te często polegają na słuchaniu i nazywaniu dźwięków lub wskazywaniu obrazków, które prezentują różne słowa. Terapia słuchu fonemowego wymaga systematyczności i cierpliwości, a jej celem jest wzmocnienie percepcji dźwięków oraz poprawa ich rozpoznawania w kontekście językowym.
Ćwiczenia wspierające prawidłowe rozpoznawanie dźwięków
Kolejnym krokiem w terapii słuchu fonemowego jest rozwijanie umiejętności analizy oraz zdolności do dzielenia słów na dźwięki i ich ponownego składania. Osoba korzystająca z tego rodzaju terapii wykorzystując polecane pomoce logopedyczne uczy się, jak analizować wyrazy, rozpoznając poszczególne fonemy, co pomaga jej zrozumieć strukturę słowa. Ćwiczenia tego typu mogą obejmować zabawy słowne, podczas których pacjent identyfikuje dźwięki na początku, w środku i na końcu wyrazu. Ważne jest, aby wprowadzać wyrazy i dźwięki w sposób stopniowy, zaczynając od prostszych, a dopiero potem przechodzić do bardziej skomplikowanych układów. Dzięki temu pacjent rozwija nie tylko umiejętność rozpoznawania fonemów, ale również ich poprawnego użycia w codziennych rozmowach.
Pomoce logopedyczne wspierające terapię słuchu
W terapii słuchu fonemowego ważne jest również rozwijanie świadomości fonologicznej, która pozwala osobom z tym zaburzeniem lepiej zrozumieć zasady rządzące językiem. Świadomość fonologiczna to zdolność do manipulowania dźwiękami w obrębie słów, co jest niezbędne dla nauki czytania i pisania. Terapia często wykorzystuje różnorodne techniki, takie jak rymowanie, łączenie sylab czy dzielenie wyrazów na części, co sprzyja lepszemu przyswajaniu języka w praktyce. W księgarniach internetowych jest wiele dedykowanych w tym temacie pomocy logopedycznych oraz gier edukacyjnych. Najlepsze byłoby, gdyby takie ćwiczenia były włączone w codzienne sytuacje, aby pacjent mógł na bieżąco utrwalać zdobyte umiejętności w rzeczywistych rozmowach i interakcjach.
Ćwiczenia słuchu fonemowego są zasadniczym elementem terapii dla osób z zaburzeniami rozpoznawania dźwięków mowy. Dzięki konsekwentnemu podejściu możliwe jest poprawienie zdolności komunikacyjnych pacjenta, co pozytywnie wpływa na jego codzienne życie. Regularna praca nad słuchem fonemowym pozwala osobom dotkniętym tym zaburzeniem lepiej funkcjonować w społeczeństwie i komunikować się z otoczeniem.
